Parfum maken: zo ontstaat je favoriete geur

Wat zou een artistiek proces als het maken van parfum zijn zonder het krijgen van de benodigde inspiratie? Precies: een geur die gedoemd is te mislukken. Het eerste idee vormt dan ook de basis voor elke geurcreatie. Vaak komt het idee opborrelen bij de parfumeur zelf en soms is het slechts een ingeving. Het kan echter ook het resultaat zijn van een brainstormsessie met diverse leden van een creatief team. In elk geval wordt het idee vastgelegd in een zogenaamde briefing. Hierbij wordt genoteerd wat het verhaal is achter de compositie, wat de doelgroep is en welke nuances en bestanddelen er grofweg in moeten zitten.

Het idee kan uit van alles voortkomen. Soms is het zelfs een herinnering aan een mooi moment: een winderige dag aan zee of een zachte lenteochtend die de neus van de maker kietelt. De inspiratie kan ook afkomstig zijn van een melodie, een gedicht of een bepaald beeld. De levendige geurvariant die ontstaat, wekt dezelfde gevoelens op als de inspiratiebron ervan. De muze is dus net zo veelzijdig als de geurcompositie zelf.

De hoofdtaak van de parfumeur begint nu. In vakkringen wordt deze ook wel liefdevol 'de neus' genoemd. De parfumeur gaat uiterst nauwgezet te werk en gebruikt al zijn vakkennis om bestanddelen op te sporen, nuances af te stemmen en harmonieën te creëren. Parfum maken is zowel ambachtswerk als kunst. Er rijst pas een nieuwe ster aan de geurhemel als deze twee naadloos op elkaar aansluiten.

Parfumeurs hebben elk een geheel eigen werkwijze. Sommige geurkunstenaars laten hun creaties bijna uit het niets ontstaan. Andere houden een geurbibliotheek bij om inspiratie op te doen. Weer andere 'neuzen' beginnen bij beproefde formules die ze tijdens de briefing uitbreiden en verfijnen. De basis van elke goede geur vormt echter de geurpiramide die onder te verdelen is in topnoot, hartnoot en basisnoot.

Hoe parfum ook wordt samengesteld: een uitstekende reukzin is echt onmisbaar. Dat is namelijk het belangrijkste bezit en tegelijkertijd het belangrijkste werktuig van de parfumeur. Hij moet immers de ongeveer 200 natuurlijke en 2000 synthetische geurstoffen die tot zijn beschikking staan rangschikken en combineren. Je vraagt je af hoe deze worden gemaakt? Daar komen we later op terug.

Het werk van de neus zit erop: er is rekening gehouden met de geurpiramide, de afzonderlijke componenten zijn op elkaar afgestemd en de vluchtigheid en intensiteit van de nuances zijn geharmoniseerd. Het resultaat: een grove versie van de receptuur die alle voorlopige gegevens van het parfum bevat. De parfumeur onderwerpt deze receptuur aan tal van tests om de geurcreatie te evalueren. De theorie moet namelijk de verwachtingen in de praktijk waarmaken.

De compositie wordt hierbij verdund met verschillende concentraties ethanol. Dit zorgt dat de intensiteit steeds verder afneemt. De parfumeur spoort nu de kleinste foutjes in de samenstelling op. Is die ene noot te overheersend of die andere te vluchtig? Belangrijk hierbij: de afzonderlijke verdunningsklassen worden nu zowel op de huid als op vloeipapier geroken. De neus kan hierdoor heel precies de diffusie en houdbaarheid van de geur beoordelen. Afwijkingen worden genoteerd en de receptuur gecorrigeerd. Als de receptuur uiteindelijk is geperfectioneerd, maakt de parfumeur een concentraat van het nieuwe parfum.

Om alle componenten volledig tot hun recht te laten komen, moet het concentraat nu meerdere weken rijpen. In een klein glazen flesje blijft het parfum bij ongeveer 13°C rusten. De parfumeur bepaalt op basis van zijn neus en ervaring de precieze tijdsduur. Als het parfum is gerijpt, wordt het verdund. Dat gebeurt met het al beproefde ethanol. Het gaat chemisch gezien om een eenwaardige alcohol die de geur van het concentraat niet verandert. Integendeel: de ethanol zorgt dat de afzonderlijke geurstoffen behouden blijven en in het eindproduct beter tot hun recht komen. Het betreffende percentage van de verdunning is afhankelijk van het eindresultaat:

• Parfum / extrait de parfum: 20 tot 30% geurstoffen, blijft tot wel acht uur hangen
• Eau de parfum (EdP): 10 tot 20% geurstoffen, blijft tot wel vijf uur hangen
• Eau de toilette (EdT): 3 tot 5% geurstoffen, blijft minder dan vijf uur hangen
• Eau de cologne (EdC): 1 tot 3% geurstoffen, blijft ongeveer twee uur hangen

De laatste stap van parfum maken is maceratie. Alle componenten moeten zich harmonieus met elkaar verbinden als de laatste finishing touch van de geur. Wat gebeurt er bij maceratie? Heel simpel: de alcohol lost ook nog de laatste geurmoleculen uit de grondstoffen op. De creatie ontwikkelt haar karakter en ziel. Na een laatste filtratie is het parfum maken afgerond.

Puur wat betreft geur kun je geen onderscheid maken tussen natuurlijke en synthetische geurstoffen. Ook als het gaat om houdbaarheid en intensiteit doen beide varianten niet voor elkaar onder. Het voordeel van synthetische geurstoffen is echter heel duidelijk: parfum maken is makkelijker en daardoor goedkoper.

Het merendeel van natuurlijke geuroliën is afkomstig van planten. Er zijn verschillende methoden om deze essences te winnen.

• Destillatie via waterdamp: fijngehakte wortels of bladeren gaan in een ketel met hete damp die de etherische oliën oplost. Het mengsel condenseert in een koelruimte en daarna kan de olie van het water worden gescheiden. Zo worden de natuurlijke geurstoffen uit bijvoorbeeld roos, kaneel of vetiver gewonnen voor het maken van parfum.
• Extractie: deze methode spoelt bloesems, zaden of hars met een oplosmiddel eruit, dat vervolgens onder vacuüm verwijderd wordt. Dan blijft een geurige, vette substantie over die met alcohol wordt gemacereerd. De alcohol wordt eveneens verwijderd om de absolue te verkrijgen. Zo extraheert de parfumeur de natuurlijke geurstoffen van jasmijn, narcis of tonkaboon.
• Koude persing: deze werkwijze is speciaal ontworpen voor de schillen van citrusvruchten. De etherische olie wordt eruit geperst en vervolgens met een centrifuge gescheiden.

Naast natuurlijke geurstoffen van planten is er ook een reeks geurstoffen die afkomstig is uit dierlijke bronnen. Een zeer bekend voorbeeld is muskus dat uit een klier van het gelijknamige hert afkomstig is. Helaas kost 1 kg geurolie van muskus ongeveer 160 herten het leven. Vanuit het oogpunt van dierenwelzijn is het daarom heel fijn dat deze stoffen inmiddels synthetisch worden gemaakt.

Chemische syntheseprocessen zijn sneller en goedkoper. De geurstoffen kunnen daardoor direct in een laboratorium worden geproduceerd en dat bij een constante kwaliteit. Een voorbeeld daarvan is de dure vanille. Normaal gesproken heeft een producent tonnen van waardevolle vanillebloesems nodig om 1 kg van de gewilde geurstof voor parfum te maken. Het kan echter met een zogenaamde aromatische synthese direct uit hars en zelfs uit plantenresten worden gewonnen. De grondstof lignine is namelijk volop aanwezig in de celwanden. Het eindproduct: een kristallijne stof met een chemisch gezien bijna identieke structuur en een intense vanillegeur.